درخشش فرش اردبیل در جهان/ توجه به فرش دستباف عامل اشتغالزایی است
صنعت فرش دستباف از دیرباز معرف نام ایران در عرصه جهانی است و در این میان نام اردبیل نیز همواره به نام قالی نفیس اردبیل متعلق به قرن شانزدهم که ازگنجینه‌های بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بوده، در جهان می‌درخشد.
به گزارش فرش فیروزه به نقل از فارس، فرش دستباف از جهات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و هنری دارای اهمیت بوده و رسیدگی به مشکلات این هنر ـ صنعت بومی و کاملا ایرانی باعث شکوفایی اقتصادی و فرهنگی کشور می‌شود.
فرش دستباف علاوه بر مسائل اقتصادی به نوعی معرف فرهنگ و هنر ایران بوده و قدمت این هنر ـ صنعت ضرورت توجه به آن را افزایش می‌دهد.
فرش ایران که افتخار ملتی را در صفحه روزگار حک کرده است، محصول سرپنجه‌های خلاق مردمانی است که از قدیم‌الایام فراورده خود را در جهان معرفی کرده و این محصول ارزشمند مورد توجه سایر کشورها نیز قرار گرفته است.
از لحاظ اقتصادی نیز کمتر کالایی را می‌توان یافت که چون فرش دستباف در صادرات غیرنفتی حرفی برای زدن داشته و یا مانند این کالا به دلیل کیفیتش، از رقابت نسبی و گاه مطلق در بازارهای جهان برخوردار باشد.
فرش دستباف ایران به عنوان کالای برجسته در سبد کالاهای صادرات غیرنفتی مطرح بوده، به طوری که طی سال‌های متمادی تاکنون، اولین و بالاترین ردیف ارزآوری ۷.۵ درصد اشتغال کل کشور به ویژه اشتغال مکمل در مناطق روستایی و شهری را به خود اختصاص می‌دهد.
از طرف دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازاریابی فرش دستباف در ایران به صورت علمی دنبال نمی‌شود و هنوز جنبه سنتی دارد و پس از تولید فرش، اقدام به یافتن مشتریان می‌شود.
اشتغالزایی صنعت فرش
در روزگاری که بیکاری و اشتغال به مسئله اول و مهم کشور تبدیل شده، هنر ـ صنعت فرش می‌تواند نقش مهمی در ایجاد اشتغال پایدار ایفا نماید.
نیروی انسانی در صنعت فرش تنها عامل تولید نیست بلکه سرمایه‌ای بالقوه است که هرقدر برای آن سرمایه‌گذاری بیشتری انجام گیرد موجب و مولد ارزش‌های بالفعل بیشتری خواهد شد.
قالیبافی بیشتر از یک صنعت روستایی است. این هنر ـ صنعت درآمد روستاییان را افزایش می‌دهد، حجم تولید را گسترش می‌دهد، اوقات فراغت و بیکاری را پر می‌نماید و به تولید ناخالص ملی می‌افزاید و نهایتاً باعث جلوگیری معقول از مهاجرت نیروی فعال روستا به حاشیه شهرها می‌شود.
صنعت فرش دستباف یکی از صنایع کاربر است که با هزینه‌های ثابت اندک و با استفاده از تجهیزات ساده در کارگاه‌های خانگی موجب اشتغالزایی فراوانی در اقتصاد کشور می‌شود؛ این صنعت علاوه بر قالیبافی فعالیت‌ها و مشاغل جانبی دیگری را نیز در بر می‌گیرد که نرخ اشتغالزایی این صنعت را افزایش می‌دهد از جمله مشاغل جانبی می‌توان به‌کار نخریس، نختاب، رنگ‌فروش، رنگرز، طراح، چله کش، گره زن، صادرکننده، بازرگانان اشاره کرد به‌طور کلی مشاغل جانبی صنعت فرش حدود ۲۶ شغل می‌شود.
فرش دستباف اردبیل
هنر صنعت فرش دستباف از دیرباز معرف نام ایران در عرصه‌ی جهانی است. در این میان نام اردبیل نیز همواره به همراه نام قالی نفیس اردبیل متعلق به قرن شانزدهم که ازگنجینه‌های بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بوده، ذکر شده است. قالی مذکور اکنون در موزه ویکتوریا آلبرت انگلستان نگهداری می‌شود و در زمره زیباترین و مشهورترین شاهکارهای هنری جهان و نمادی از قدمت و اعتماد هنر صنعت فرش در استان اردبیل است.
محققان، شکوفایی فرش ایران را به دوران صفویه نسبت می‌دهند و از این‌رو، بازار و تیمچه‌های فرش، خرید و فروش، تولید و بافت با طرح‌ها و نقش‌های ابداع‌گران از گذشته‌های دور تا به امروز در استان اردبیل رونق چشمگیری داشته است. فرش در همه قالب‌های ادبی، فرهنگی و هنری مردم اردبیل جایگاه ویژه دارد.
هم‌اکنون نیز فرش دستباف اردبیل جزء نمونه‌های بازارپسند فرش ایرانی در بازارهای جهانی است. حدود 31 هزار نفر در استان اردبیل، سالانه به‌طور تقریبی ۱۰۰ هزار مترمربع فرش و تابلوفرش دستباف تولید می‌کنند؛ که البته حدود ۷ هزار نفر از آن‌ها به‌صورت مستمر در این رابطه فعالیت دارند.
داشتن چله پشمی و تمام پشم، مشخصه اصلی فرش اردبیل است. در سال‌های اخیر، بافت فرش‌های گل‌ابریشمی، کف ابریشمی و ابریشمی نیز به‌ویژه در مناطقی از استان متداول شده است.
غفلت از صنعتی که به راحتی برای چندین هزار نفر شغل ایجاد می‌کند
وجود پتانسیل بلقوه در صنعت فرش اردبیل در نوع خود کم نظیر است به‌طوری که با حداقل‌ترین امکانات و هزینه‌ها می‌توان برای چندین هزار نفر در سطح شهر و روستاها اشتغال ایجاد کرد، اشتغالی که پایدار است و تمام اعضای خانواده در این شغل پر درآمد می‌توانند نقش ایفاء کنند.
اما متاسفانه با وجود این ویژگی در استان اردبیل اکنون شاهد افول این صنعت جهانی هستیم که از جمله دلایل این موضوع نبود بازار فروش مناسب، عدم برندسازی فرش اردبیل، کاهش و یا توقف صادرات فرش و همچنین عقب ماندن طرح فرش اردبیل از رقبا است.
زمانی تار و پود فرش به جان اهالی منطقه تنیده شده بود اما اکنون به علت نبود بازار فروش و عدم بیمه بافندگان باعث شده تا بسیاری از اهالی از این هنر _صنعت دست بکشند و این چنین به آسانی توسط مسؤولان از کنار این صنعت عبور شود.
منسوخ شدن طرح های بومی فرش اردبیل در بازار
رقیه ایمان زاده یکی از فرش بافان پیشکسوت استان اردبیل تصریح کرد: بیش از 15 سال است که به شکل گسترده مشغول به تولید فرش دستبافت در سطح استان اردبیل هستیم و در اکثر مناطق استان کارگاه فرش بافی دایر کرده‌ایم.
وی افزود: اکنون بیش از 500 نفر در کارگاه‌های فرش بافی مشغول به فعالیت هستند به طوری که تمامی این بافندگان در دوره آموزشی که در آن محل برگزار شده شرکت کرده و ضمن آموزش شروع به بافندگی کرده‌اند.
این کارآفرین حوزه فرش استان اردبیل بیان کرد: هنگام بافتن فرش باید به وضعیت بازار و تقاضاها دقت کافی داشت، به طور مثال در شهر اردبیل بازار فروش فرش‌های رنگ گرم مطلوب‌تر از سایر رنگ‌ها است، لذا فروش فرشی خارج از این رنگ‌ها در اردبیل کمی دشوار خواهد بود.
ایمانزاده تصریح کرد: بیشتر تقاضای بازار فرش تهران فرش‌هایی با رنگ‌های سرد است و این موضوع را به عینه در نمایشگاه‌های برگزار شده ملاحضه کرده‌ایم که این موضوعات حساسیت فراوان و سلایق مختلف موجود در بازار فرش را نشان می‌دهد.
این کار آفرین حوزه صنعت فرش استان اردیبل تشریح کرد: متاسفانه در اردبیل توجهی به نوع تقاضای بازار نمی‌شود که این موضوع عدم اطلاع و تجربیات کافی بافندگان با بحث تجاری فرش را نشان می‌دهد که خود باعث کاهش میزان فروش فرش می‌شود.
ایمانزاده گفت: فرش‌های قدیمی اردبیل شامل کله قوچ و یا نقشه قیچی اکنون دیگر در بازار یافت نمی‌شود چرا که بازار فروش خود را از دست داده‌اند و اکثر بافندگان اردبیل به بافت فرش تبریز و یا کاشمر روی آورده‌اند که این موضوع عدم برندسازی فرش اردبیل را نشان می‌دهد.
اصلی‌ترین دغدغه بافندگان، بیمه است
وی با اشاره به قطع بیمه فرش‌بافان جدید اظهار کرد: اصلی‌ترین مشکل و دغدغه بافندگان فرش نبود بیمه است که رغبت بافندگان را برای ادامه فعالیت بسیار پایین آورده و این موضوع سبب کاهش تولیدات شده و سبب شده تا اهالی به شغل‌های دیگر روی آورند.
ایمانزاده بیان کرد: برای توسعه و گسترش صادرات فرش نیاز است تا در بازارهای کشوری و بین المللی شرکت کنیم و از سلایق مناطق مختلف اطلاع یابیم و با رایزنی‌ها بازارها را به دست بگیریم به نظر من برای تحقق این فرایند باید برنامه‌ریزی اساسی از سوی مسؤولان ذی‌ربط صورت گیرد.
این کار آفرین حوزه صنعت فرش استان اردیبل تاکید کرد: تسهیلات ارائه شده به بافندگان اصلا قابل قبول نیست و مبالغ آن بسیار ناچیز است که به هیج وجه نمی‌تواند کمک حال بافندگان شود.
میزان تسهیلات اعطایی به فرش بافان قابل قبول نیست
وی افزود: پس از بروکراسی‌های فراوان در نهایت پس از معرفی به بانک، مشکلات اصلی برای دریافت تسهیلات آغاز می‌شود به‌طوری که وثیقه‌های سختی از روستاییان که قادر به تهیه آن نیستند درخواست می‌شود و شخص به‌دلیل عدم تامین وثیقه درخواستی بانک از اخذ تسهیلات منصرف می‌شود.
کاهش میزان تولید فرش دستباف در قبال افزایش کیفیت
رئیس اتحادیه فرش‌بافان استان اردبیل با اشاره به دلایل کاهش میزان تولیدات فرش دستباف در استان اردبیل اظهار کرد: از ابتدای سال 98 تاکنون 90 هزار متر مربع فرش دستباف در استان اردبیل بافته شده که این میزان در سال‌های گذشته بیش از 120 هزار متر مربع بوده است.
وی افزود: با وجود کاهش میزان تولید فرش دستباف در استان کیفیت این تولیدات افزایش یافته و با توجه به اینکه افراد متخصص و کاردان وارد حوزه فرش دستباف شده‌اند فرش‌های باکیفیت بالا در اردبیل در حال تولید است که سبب شده تا این فرش‌ها در بازارهای مختلف حرفی برای گفتن داشته باشد.
حسنی تصریح کرد: شرایط کنونی بازار ارز در کشور باعث افزایش میزان صادرات محصولات تولید داخل اعم از فرش دستباف به سایر کشورها شده، اما به‌دلیل افزایش قیمت مواد اولیه و کاهش میزان تولیدات فرش دستباف، سیستم عرضه و تقاضا با یکدیگر همخوانی نداشته و این موضوع نیز باعث هدر رفت سرمایه‌ها می‌شود.
عدم ارائه تسهیلات به تک‌بافان
رئیس اتحادیه فرش دستباف استان اردبیل ادامه داد: امسال به تعداد محدودی از کارگاه‌های فرش‌بافی تسهیلات ارائه شده و در حوزه تک‌بافان نیز 7 هزار نفر متقاضی دریافت وام بوده‌اند که از این میزان فقط در حدود 100 نفر موفق به اخذ تسهیلات شده‌اند که این میزان به هیچ وجه قابل قبول نیست.
وی با اشاره به مشکل بیمه بافندگان فرش دستباف اظهار کرد: از سال 93 بیمه بافندگان جدید قطع شده و علاوه بر این متاسفانه مطابق تصمیم بیمه تامین اجتماعی بیش از 7 هزار بیمه شده قدیمی نیز از لیست بیمه شدگان کنار گذاشته شده است.
فروش 2 میلیاردی فرش دستباف اردبیل در قالب طرح حمایت از تولیدات روستاییان
حسنی تاکید کرد: در قالب طرح حمایتی معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری و کمیته امداد امام خمینی(ره) از تولیدات روستاییان، فرش‌های دستبافی به ارزش 2 میلیارد تومان به فروش رسید.
رییس اتحادیه فرش دستباف اردبیل عنوان کرد: ایجاد شهر فرش در مجتمع شوراسنتر اردبیل اقدام بسیار خوبی است که سبب رشد و توسعه بازار فروش فرش اردبیل خواهد شد و در آینده نیز خبرهای خوبی را از این حوزه خواهیم شنید.
وی گفت: در حدود 33هزار بافنده شناسنامه‌دار در سطح استان اردبیل مشغول به فعالیت هستند و همچنین 23 هزار بافنده دیگر نیز به‌صورت غیر متمرکز در حوزه صنعت فرش اردبیل فعالیت می‌کنند.
حسنی تصریح کرد: در حال حاضر صادرات فرش اردبیل به شکل محدودی از طریق تهران صورت می‌گیرد که نیاز است تا میزان این صادرات افزایش یابد.
نبود بازار فروش مناسب از مشکلات حوزه فرش اردبیل است
اسحاق رسولی، عامل توسعه خوشه صنعتی فرش استان اردبیل در خصوص اقدامات انجام یافته درخوشه فرش استان اردبیل اظهار کرد: پروژه توسعه کسب و کار فرش دستبافت اردبیل که طرحی سه ساله بوده و در سال آخر خود به‌سر می‌برد، توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان اردبیل و دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل انجام می‌شود.
وی افزود: در حالت کلی طرح‌های توسعه خوشه‌ای، کسب و کارهای کوچک و متوسطی را در بر می‌گیرند که توان رقابت در سطح ملی و بین‌المللی ندارند و طرح توسعه خوشه‌ای به‌دنبال آن است که با ایجاد شبکه‌های مناسب، همکاری بین بنگاه‌های کوچک اقتصادی فعال در این حوزه‌ها را افزایش داده و توان رقابت فعالان این حوزه در سطح ملی و بین‌المللی را بالا ببرد.
رسولی با اشاره به شناسایی دو نقطه فشار در حوزه فرش استان اردبیل تشریح کرد: در بحث مطالعه شناختی مسائل پیرامون حوزه فرش استان اردبیل دو نقطه فشار توسط عامل توسعه خوشه صنعتی فرش استان اردبیل برای این حوزه تعریف شده که یکی بحث بازاریابی و صادرات و دیگری بحث طرح و نقشه‌های فرش است.
رسولی گفت: در پروژه توسعه‌ای خوشه فرش اردبیل بر روی این دو موضوع و نقطه فشار برنامه‌ریزی‌های لازم انجام یافته و برنامه‌های عملیاتی تنظیم و اجرا شده است؛ برای مثال در بخش بازاریابی دعوت از حضور هیأت تجاری از ایتالیا و تشکیل کنسرسیوم صادراتی در استان با حضور پنج فعال عمده فرش استان تأسیس یافته است.
ایجاد ارتباط دو سویه بین طراحان و تولیدکنندگان
وی با اشاره به سایر برنامه‌های خوشه فرش دستباف برای توسعه این صنعت در استان اردبیل تصریح کرد: حضور مستمر در نمایشگاه‌های بین‌المللی و داخلی یکی دیگر از برنامه‌های خوشه فرش استان بوده که با حمایت شرکت شهرک‌های صنعتی انجام می‌گیرد و برای هر یک از متقاضیان شرکت در نمایشگاه‌ها یارانه‌هایی ارائه شده و علاوه برآن بازدید از خوشه‌های فرش سایر استان‌ها از سایر برنامه‌های انجام یافته توسط خوشه فرش اردبیل بوده است.
عامل توسعه خوشه صنعتی فرش استان اردبیل گفت: در حوزه طرح و نقشه نیز کارگروه بهبود طرح و نقشه استان تشکیل شده و ثبت نهایی انجمن طراحان و نقاشان فرش انجام یافته است، ضمن اینکه تقویت ارتباط طراحان و تولیدکنندگان برای افزایش نوآوری در صنعت فرش دستباف در دستور کار قرار دارد.
اجرای طرح حمایت از تولیدکنندگان فرش دستباف روستایی در اردبیل
مهدی ابراهیمی مدیرعامل شرکت بازرگانی فرش و صنایع دستی مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی(ره) اظهار کرد: در راستای تفاهم‌نامه فی مابین معاونت توسعه روستایی ریاست جمهوری و کمیته امداد امام خمینی(ره) با هدف حمایت از تولیدات روستاییان، برنامه حمایت از تولیدکنندگان فرش دست بافت در استان اردبیل نیز اجرا شد.
وی افزود: سطح تولیدات و کیفیت فرش‌های تولید شده در استان اردبیل بسیار عالی است و با توجه به همین موضوع خرید فرش دستباف به صورت تضمینی و نقدی انجام می‌شود که این امر کمک بسزایی در راستای افزایش تولیدات به بافندگان می‌کند.
مدیرعامل شرکت بازرگانی فرش و صنایع دستی مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی(ره) عنوان کرد: مطابق تفاهم‌نامه، طرح خرید تضمینی و نقدی فرش دستبافت، مختص مناطق محروم است و این طرح در خراسان جنوبی استارت خورد و استان اردبیل دومین استان کشور است که این طرح در آن اجرا می‌شود.
ابراهیمی تصریح کرد: مطابق برنامه‌ریزی صورت گرفته، در استان‌های دیگر کشور نیز این طرح حمایتی را که قطعا کمک شایانی به بافندگان مناطق محروم محسوب می‌شود، پیش خواهیم برد.
مدیرعامل شرکت بازرگانی فرش و صنایع دستی مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی(ره) اذعان داشت: انجام بازرگانی تولیدات مددجویان کمیته امداد و سایر تولیدکنندگان صنایع دستی، فرش و …، تهیه مواد اولیه، صادرات و واردات، خرید و فروش، خدمات پس از فروش محصولات، ابزار آلات و تجهیزات مرتبط، دریافت و اعطای نمایندگی داخلی و خارجی، ایجاد شعب و سایر فعالیت‌های مرتبط از جمله وظایف مهم این شرکت است.
وی گفت: امیدواریم با ادامه دار بودن چنین طرح حمایتی، تحول بزرگی در حوزه فرش کشور رخ دهد و شاهد افزایش صادرات و میزان تولید بافندگان باشیم.
به نظر اغلب فعالان و کارشناسان حوزه فرش استان اردبیل نبود بازارهای مناسب برای فروش و توان اندک بنگاه‌های اقتصادی فعال در حوزه فرش استان اردبیل برای رقابت با غول‌های تجاری و تولیدی فرش دستباف در سایر استان‌ها ناتوان و علاوه بر آن، افزایش قیمت مواد اولیه نیز در کاهش میزان تولیدات این محصول مؤثر بوده است.
به این خانم ایمانزاده بفرمایید پس از یکسال، دستمزد بافنده بدبخت رو بده، بقیش پیشکش