لچک و ترنج چیست؟
احتمالا در هنگام خرید فرش واژه های لچک و ترنج را زیاد شنیده اید، فرش های لچک و ترنج دار یکی از پرفروش ترین طرح های فرش ایرانی است اما آیا می دانید و لچک و ترنج چیست؟
طرح لچک ترنج در فرش های ایرانی را میتوان پاره ای از باغ دانست که یکی از آبگیرها و چهار گوشه از چهار آبگیر جوانب آن را از بقیهشان جدا کرده است. به این ترتیب ترنج رایج در فرشهای لچک ترنج آبگیر یا حوضی است که با چهار باغچه احاطه شده است.
فرش طرح لچک و ترنج چیست؟
طرحهای فرش ایران دارای دستهبندیهای گوناگونی است که فرش ترنجی و لچک ترنج در این بین هم به لحاظ زیبایی و هم به لحاظ کثرت استفاده و تولید از جایگاه ویژهای برخوردار است.
چنان که از نقشه های سنتی و قدیمی فرش های ایرانی نمایان است، باغهای قدیمی ایران و طرح آن روی فرش، دارای چند حوض بوده که این حوضها به وسیله ی جویهای آبی مرتبط بودهاند.
باغ یا طرح آن با اشکال منظم هندسی چهار گوش، شش ضلغی، لوزی و امثال آن مشخص میشده که بین آنها رابطه وجود داشته است. منشا این طرح به نقوش گلستان و طرح های باغی در فرش ایران بر می گردد.
البته برخی معتقدند که اصل این طرح ابتدا بر روی جلد قرآن ها و کتب نفیس دیده شده و از آن جا مورد توجه طراحان فرش قرار گرفته و با رعایت اصول و ضوابط مربوطه به فرش ایران راه یافته است.
طرح لچک و ترنج، طرحی است عمومی، معروف و زیبا و بسیار رایج در فرش ایران که از مکتب شاه عباسی به این سو در فرش بافی مناطق مختلف کشورمان کاربردهای زیادی داشته است.
لچک چیست؟
لچک در لغت به نام گوشه است که جایگاه قرارگیری آن در قسمت گوشه زمینه لچک ترنج است.
به یک چهارم نقشه میانی با شکلی مشابه و یا اکثرا متفاوت با آن در چهار گوشه متن فرش در اصطلاح فرش بافان لچک می گویند و اگر این لچک ها توام با ترنج باشند طرح را لچک و ترنج می نامند.
همچنین کلاله در بالا و پایین ترنج میانی غالبا دو سر ترنج بافته می شوند که در اصطلاح طراحان ، شمسه و یا کلاله نامیده می شوند . گاهی ممکن است این کلاله ها با تعداد زیاد تمامی محیط ترنج را در برگیرد .
ترنج چیست؟
ترنج یکی از مشخص ترین عنصری است که در طرح لچک ترنج استفاده می شود و معنای لغوی ترنج، میوه بالنگ است.
ترنجها معمولاً به صورت دایره ای، بیضی و نواری، طراحی می شوند و در واقع ترنجها فضای مشخصی است که در داخل آن فضا نقوشی شکل می گیرد و این نقوش از نقوش خُتایی و اسلیمی و یا نقوش متعدد دیگری باشند که ما از آنها استفاده می کنیم. در حقیقت با به کارگیری نقوشی که در ترنج استفاده می شود و رنگهایی که در آن به کار می رود، ما فضای زمینه را از بخش ترنج جدا می کنیم و ترنج مانند یک مدال یا کادر مرکزی در مرکز فرش، خودنمایی می کند.
هرگاه چند ترنج داخل یکدیگر قرار گرفته باشند ترنج را تودرتو و یا به عبارتی کاسه نیم کاسه می نامند .
ترنج خود از قسمتهای مختلفی تشکیل شده است که مهمترین قسمت مرکزی و خود ترنج است. قسمت سر ترنج که در حقیقت پر کننده فضای قسمت بالا و پایین ترنج در طول مستطیلی شکل زمینه است و یک عنصر کوچکتر از سر ترنج، به عنوان گردن سر ترنج از آن بهره گرفته می شود. بسته به نقوشی که در ترنج از آنها بهره گرفته می شود، ممکن است سر ترنج از یک سربند مُفَصّل و زیبا و یا از یک گل شاه عباسی تشکیل شده باشد. همچنین ممكن است گردن این ترنج از یک گل پروانه از نوع گلهای گرد و یا عناصر دیگری تشکیل شده باشد.
اندازه ی ترنج در فرش های نقاط مختلف تغییر می کند.
به عنوان مثال در فرشچه ها و فرش های بافت اصفهان ، کاشان ، نایین و آباده ابعاد آن کوچک و در فرش های تبریز ، هریس و مشهد تا حدودی بزرگ تر است.
در برخی از طرح های ترنج دار به جای ترنج واحد میانی به دو یا سه ترنج کوچک در امتداد یک خط عمودی (بیشتر در شکل های هندسی) و گاهی چندین ترنج در متن فرش با فاصله های منظم دیده می شود .