ابرشی شدن فرش دستباف چیست؟
ابرشی یکی از عیوب و نواقص فرش است که در این عیب به جای آنکه زمینه رنگی یکدست و همنواخت باشد، دارای تک‌دانه‌هایی با رنگی پرمایه‌تر یا کم‌مایه‌تر از رنگ اصلی است.
در واژه‌نامه‌ها ابرش را چنین معنا کرده‌اند: «آنکه رنگ سرخ و سپید درهم آمیخته دارد؛ اسبی که نقطه‌های سپیدی مخالف رنگ خود دارد؛ جایی‌که گیاهان رنگارنگ و بسیار دارد…»
در نگاهی به فرش‌ها گاه شاهد تغییرات رنگمایه (تنالیته) در هر یک از رنگ‌های سطح فرش به‌صورت دندانه هستیم که آن را ابرشی می‌نامند. به دیگر سخن به جای آنکه زمینه رنگی یکدست و همنواخت باشد، دارای تک‌دانه‌هایی با رنگی پرمایه‌تر یا کم‌مایه‌تر از رنگ اصلی است. این عیب حتی با رنگ‌گذاری نیز رفع‌شدنی نیست.
معمولا وقتی کلاف‌های الیاف هنگام رنگرزی به عللی در یک دیگ تفاوت تیرگی و روشنی در اصطلاح ابرش شده و فرشی که با چنین الیافی بافته شود دارای عیب ابرشی خواهد بود. ابرشی که در برخی دست‌بافته‌ها همچون گبه متداول است در بسیاری از فرش‌های روستایی و عشایری نوعی ویژگی زیباشناسانه به شمار می‌آید و عیب خوانده نمی‌شود؛ اما این ویژگی زیبنده فرش‌های شهری‌باف نیست.
علل پیدایش ابرشی در فرش
الف) رعایت نکردن اصول علمی و کیفی در فرایند رنگرزی الیاف
- نداشتن دقت کافی در رنگرزی
- هم زدن یکنواخت، کلاف، خامه‌ها
- استفاده از کلاف با پشم خودرنگ مخلوط
- یکنواختی رنگرزی
- استفاده از آب‌هایی با غلظت املاح معدنی همچون کلیسم و منیزم
- بهره‌گیری از رنگ‌های دندانه‌ای به مقدار غیرمعمول
- استفاده از رنگ‌های نامرغوب
- به کار بردن الیاف نامرغوب و از انواع مختلف
- پرتاب بودن خامه (اگر به سطح مقطع لیف رنگ شده بنگریم، خواهیم دید که میانه آن روشن‌تر از کناره‌هاست. بدیهی است هر چه خامه پرتاب‌تر باشد، ابرشی بیشتری پدید خواهد آمد و تیرگی و روشنی در طول خامه رخ خواهد نمود.)
- تراکم خامه یا کلاف‌ها و متناسب نبودن میزان آب با وزن کلاف (هرچه مقدار آب کمتر باشد ابرشی بیشتری پدید می‌آید و مناسب آن است که در فرآیند رنگرزی آب به میزانی ۳۰ تا ۴۰ برابر وزن پشم باشد.)
ب) تابش نایکنواخت نور خورشید اگر کلاف‌ها از نظر کیفیت رنگرزی مطلوب نباشند و دسته‌ای از آن‌ها بیش از بقیه در معرض تابش نور خورشید قرار بگیرند، تغییراتی در رنگمایه آن‌ها ایجاد می‌شود که پس از بافت به شکل ابرشی نمایان می‌شود.
منبع: «ابرشی». طره؛ مجله فرش دستباف ایران. شماره ۳. حمید کارگر