دکتر جان تامپسون پژوهشگر طراز اول فرش دستباف در جهان

دکتر جان تامپسون پزشک انگلیسی یکی از نامدارترین پژوهشگران فرش در جهان بود. شاید شناخت بیشتر ما از او به دلیل مطالعاتش درباره عشایر ایران و فرش ترکمن باشد.

تامپسون در طول سال‌ها فعالیت خود در زمینه های پژوهشی در مورد فرش دستباف، بارها دست به قلم برد و حاصل پژوهش‌های خود را در یادداشت‌ها و کتاب‌های متعددی ثبت کرد که از آن میان کتابی که درباره فرش‌های ترکمنی نوشته است برای ایرانیان آشناتر است.

او کتاب‌های متعددی درباره فرش‌های شرقی از آسیا تا آفریقا نوشت که معروف‌ترین آن‌ها عبارتند از:

– شکار بهشت؛ هنرهای دربار صفوی (۲۰۰۳)

– عشایر ایران (۲۰۰۲)

– فرش‌ها؛ از چادرها، کلبه‌ها و کارگاه‌های آسیا (۱۹۹۳)

– ابریشم، فرش و جاده ابریشم (۱۹۸۸)

– فرش‌ها و سنت‌های قبیله‌ای ترکمن‌ها (۱۹۸۰)

تامپسون در مجامع مرتبط با فرش در اروپا و آمریکا عضویت داشت و بیش از همه تدریس او در دانشگاه آکسفورد و کنشگری در مرکز تحقیقاتی خلیلی در آن دانشگاه درباره فرش و منسوجات جهان اسلام او را با فعالان دانشگاهی حوزه منسوجات پیوند زد.

او تا همین اواخر نیز تدریس به صورت پاره وقت در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی لندن را ادامه می‌داد.

او همکار موزه اشمولین به شمار می‌رفت که کهن‌ترین موزه دانشگاهی جهان است و نمونه‌های باستانی ارزشمندی از آثار هنری را در آکسفرود انگلستان گرد آورده است.

همکاری تامپسون با مجموعه حاجی‌بابا در نیویورک نیز از موارد شاخص در کارنامه کاری او بود که در سال ۲۰۰۸ پیوند او را با گروه گردآورندگان مجموعه‌های کهن فرش و منسوجات قوی‌تر ساخت و در همان سال به پاس تلاش‌های او در زمینه منسوجات، از سوی موزه نساجی جایزه ویژه the George Hewitt Myers به او اهدا شد.

گفتنی است مانند بسیاری دیگر از پژوهشگران فرش، به آرای او نیز نقدهایی وارد شده است و برای نمونه ترکیه‌ای‌ها برخی از نظرات او درباره فرش‌های ترکمنی را برنمی‌تابند.

تامپسون پیشتر به ایران نیز سفر داشته است و به هر روی درگذشت او جای خالی یکی از صاحب‌نامان پژوهش در فرش را نشان خواهد داد.

دکتر کیخسرو سبحه از فعالین فرش در آمریکا درباره دکتر تامپسون می گوید: او دو بار در گالرى ما در لس آنجلس در سال ٢٠٠٩ میلادى در باره قالیهاى صفوى و در سال ٢٠١٢ میلادى سخنرانی جالبی در مورد فرشهای ترکمن انجام داد. او اعتقاد داشت ریشه خیلی از نقش های فرش ترکمن به پارچه های دوران ساسانی برمیگردد. ما 75 نفر میهمان که غیر از دو نفر بقیه شان امریکایی بودند داشتیم و درب هارا بسته بودیم. صندلی ها پر بودند و چند نفری هم سرپا ایستاده بودند. جان از لندن براى این دو سخنرانى به لس آنجلس آمد.من و همسرم و دکتر تامپسون و همسرش پیش از سخنرانی اش برای صرف نهار به یک رستوران ایرانی بنام شاه عباس رفتیم. هردو خورشت فسنجان سفارش دادند.

از جان پرسیدم که روی چه پروژه ای کار میکند. گفت روی پروژه DNA پشم گوسفند های گوناگون کار میکردم ولی دانشگاه اکسفورد پول نداشت و بودجه را قطع کرد و پژوهش نیمه کاره ماند. اگر به نتیجه میرسید، با ازمایش پشم پرز فرش می فهمیدیم که فرش با پشم گوسفند کدام منطقه، کدام شهر و کدام کشور بافته شده و این تحول عظیمی در دنیای شناسایی فرش بوجود میاورد. چه تحقیق جالبى!

این خارجی ها هم خیلی بیکارند که روی فرش که مربوط به ما هست با وقت و بودجه خودشون کار میکنند و آن وقت بلند میشن از لندن یازده ساعت پرواز میکنند میان لس انجلس راجع به قالیهاى صفوى و فرش ترکمن به دعوت یک ایرانی برای آمریکایى ها سخنرانی کنند. اینا ادم های عجیبى اند!!

دکتر جان تامپسون، این پژوهشگر طراز اول قالى در جهان روز 5 بهمن 98 به دیار بافی شتافت.