چله کشی و انواع چله کشی+ اطلاعات دقیق و کاربردی
چله كشی در انواع متفاوت با كاربردهای متفاوت درهر منطقه فرق می كند. مهمترین نوع چلهكشی چلهكشی تركی و فارسی می باشد و به دلیل اینكه در هركدام علاوه بر محاسنی كه دارد دارای معایبی نیز می باشد. از این رو چلهكشی تلفیقی كه تركیبی از چلهكشی تركی و فارسی است تا بیشترین محاسن فرش را دارا باشد و از معایب فرش كاسته شود.
چلهكشی تركی
در ابتدا دار مناسب را آماده كرده و فاصله بین سردار و زیردار را در طرفین اندازهگیری تا از مساوی بودن آنها مطمئن شویم.
مركز سردار و زیردار را معلوم كرده و علامت زده و عمل سیه بندی را كه تقسیم دار زیردار به واحدهای 7 سانتیمتر یا 10 سانتیمتر برای درشت بافت است انجام دهیم . عرض چلهها باید 5 تا 20 سانتیمتر بیشتر از زیردار باشد، پس از آن دو عدد نخ چندلا شده تهیه نموده كه موازی عرض دار به راست روها بسته می شوند و به آنها، نخ زده می گویند. حدود 30 سانتیمتر زهوار اول با زهوار دوم باید فاصله داشته باشد. در چلهكشی به 2 نفر نیاز است.
بعد از اعمال فوق نخهای چله را به صورت توپك درمی آوریم پس نفر اول سرگلوله توپك نخ چله را به اولین محل علامت گذاری شده در روی زیردار گره می زند و با توجه به اینكه بخواهیم تعداد شیرازهها فرد یا زوج باشد، نخ چله را از رو یا زیر زهوارها رد می كنیم. به عبارتی اگر بخواهیم تعداد شیرازهها فرد باشند از روی نخ اول و از زیر نخ دوم عبور می دهیم و اگر بخواهیم تعداد شیرازهها زوج باشند از زیر نخ اول و از روی نخ دوم عبور می دهیم.
سپس گلوله را به نفر دوم كه بالا ایستاده تحویل میدهیم و نفر دوم به نوبه خود گلوله را از اولین محل علامت گذاری شده از روی سردار عبور می دهد و از پشت دار آن را به شخص اول در پائین واگذار می كند. و این شخص در این مرحله نخ را برعكس مرحله قبل تكرار می كند. چله های موردنیاز روی سردار و زیردار بطور مساوی و یكنواخت و با كشش یكسان تنیده شود و حالت ضربدر یا زیگزاگ پیدا می كند.
در پایان به جای نخ اول یك نسخه چوبی و به عبارتی چوب مهار را رد می كنیم تا عمل گلیمبافی و زنجیره بافی روی آن انجام شود و به جای نخ زه بالایی چوب هاف را قرار می دهیم. پس از قرار دادن چوب های فوق بهتر است كه عمل كوجی پیچی را انجام دهیم. (وجود چوب كوجی نیاز نیست).
مزایا و محاسن چلهكشی تركی
- تسلط بیشتر بافنده
- منظم بودن چله ها
- پائین كشی آسان
معایب چلهكشی ترکی
- امكان چرخش چله روی سردار و زیردار (بعلت دوطرفه بودن چلهها) می باشد كه حتماً باید از چوب مهار استفاده شود.
- انجام گلیم بافی به روش سوف: به دلیل اینكه چوب كوجی ندارد و دام كمتری نسبت به گلیم بافی به روش كرباس دارد.
- شیرازه پیچی به روش منفصل: سرپودها از دو طرف آزاد و در اتمام بافت به وسیله دستگاه شیرازه پیچی میشود.
- امكان بوجود آمدن عیب كجی به علت عدم استفاده از چوب كجو می باشد.
چله کشی فارسی
چلهكشی فارسی كه به آن چله دوانی نیز گفته میشود.
در این روش چلهكشی ابتدا با توجه به رجشمار فرش، نخ چله موردنظر را تهیه نموده و در صورتی كه كلاف باشد آن را به صورت گلوله درمی آورند.
ابتدا طول چله موردنیاز را محاسبه نموده، به این صورت كه اگر طول قالی 3 متر باشد یك متر به آن اضافه می كنیم (كه برای سرچلههای فرش و جای دست بافنده در آخر فرش درنظر گرفته شود).
سه عدد میله فولادی به قطر 5/1ـ1 سانتیمتر و به طول یك متر را تهیه كرده و در زمین فرو می كنیم . میله اول و دوم در امتداد یك خط مستقیم باید قرار بگیرد و میله دوم باید كمی از آن خط مستقیم فاصله داشته باشد.
فاصله میله اول و دوم یك متر و فاصله میله دوم و سوم باید 3 متر باشد. سپس نخ چله را دور میله اول گره زده و از زیر میله دوم رد نموده و میله سوم را دور زده و در برگشت از روی میله دوم و از زیر میله اول رد می شود. به طوری كه نخهای بین میله اول و دوم به حالت ضربدر قرار بگیرد و این عمل را به تعداد گرههای مشخص شده در عرض فرش تكرار می كند تا چله های موردنیاز بدست آید (چلهها شبیه به عدد 8 لاتین قرار می گیرند).
باید توجه داشت ركه 12ـ4 تار برای بافت شیرازههای كنار فرش درنظر می گیرند. انجام عمل فوق به چلهدوانی معروف است(چون فرد در حالت دویدن چلهكشی را انجام می دهد) .
لازم به ذكر است كه در طی عمل فوق، فرد دیگری كه در كار چلهدوانی همكاری می كند، نخی چندلا كه طول آن دوبرابر عرض فرش است را برداشته و روی میله اول تارها را به صورت 2 تا 2 تا و به صورت گیس بافت چپ و راست می كند. این كار برای جلوگیری از بهم خوردن چله ها هنگام برداشتن چلهها از روی میلهها و شمارش و دوخت زدن چلهها به زیردار انجام می گردد.
پس از عمل چله دوانی ، نخ نزله را كه معادل 8 برابر عرض قالی است 6 لا كرده و از دو طرف آن را به صورت دو گلوله درآورده و به وسیله آن، چلهها را در دسته های مشخصی در نزدیكی میله سوم چپ و راست می كنند (گیس بافت می كنند) تعداد این دسته تارها بستگی به رجشمار فرش دارد.
از عملی كه ذكر شد برای گره زدن اضافی چله ها در روی سردار و پخش چلهها به طور یكنواخت روی سردار استفاده می گردد (عمل نخ نزله) لازم به ذكر است كه مقدار اضافی چله ها به روی سردار گره زده می شود كه به آن گره اولیه می گویند.
انتقال چلهها روی دار
پس از آماده نمودن چله ها به روش فوق، آنها را از میله ها درآورده ، جای میلهها را با نخ ضخیم یا طناب عوض می كنیم و چله ها را روی نخ مزبور پهن می كنیم و با احتیاط روی دار میاندازیم. سپس دار را از یك طرف چلهها در فاصلهی نخ نزله و میله دوم ، واردچلهها می كنیم.
سپس گیس باف میله اول را به طناب پیچ مزبور به زیردار دوخت می زنیم. سپس چله های اضافی را از بالای سردار و روی نخ نزله كه حالا بالاتر از سردار قرار گرفته است در دستههای چندتایی كه متناسب با رجشمار فرش است را گره می زنیم كه به این گره ، گره اولیه گفته میشود. سپس چلهها را به طور مناسب و متناسب با رجشمار فرش در سردار و زیردار پخش می كنیم (باید مراقب باشیم كه پخش چلهها در سردار بیشتر از زیردار باشد).سپس با توجه به نوع دار كه فلزی یا چوبی باشد با پیچ یا گوه چلهها را سفت می كنیم (در این نوع چلهكشی نیاز به وجود چوب مهار نمیباشد) بعد عملیات كوجی پیچی را انجام می دهیم.
كجوبندی (نیره كشی)
ابتدا چوب كجو را با دو رشته نخ ضخیم به راستروها می بندیم و سپس نخ چله لای دیگری را كه طول آن باید از طول چوب كجو بلندتر می باشد را به دو طرف «دوسر» چوب كجو یا به دو میخ دوسر چوب كجو میبندیم. سپس گلوله نخی درست می كنیم و برای شروع كار سر آن را به نخ فوق گره می زنیم و آن را دور اولین تار پشت هاف چرخانده و دوباره آن را دور نخ چندلا شده روی كجو گره می زنیم. سپس چله روی هاف را كنار زده و نخ را دور دومین تار زیر هاف می چرخانیم و این كار را آن قدر تكرار میكنیم تا تمام تارهای پشت هاف به وسیله كوجی در جلو قرار بگیرد.
لازم به ذكر است كه نباید تارهای زیرچوب كجو را خیلی سفت دور نخ چندلا شده بست چه در این صورت عمل پودكشی و بافت با مشكل مواجه خواهد شد. با كشیدن نخ چندلا شده چلهها روی كوجی كشیده می شوند و با كشیدن نخ اصلی به دو سر كوجی باعث پخش بیشتر چله روی كوجی میشود.
در ضمن چون چله ها در پائین كوجی حالت ذوزنقه پیدا می كنند از جمع شدن فرش (كجی) جلوگیری می نماید. سپس دو زیر سری روی راستروها و زیر چوب كجو قرار می دهیم. با توضیحات فوق نتیجه می گیریم كه كجو به دو وظیفه اصلی خود كه تفكیك و تنظیم نخ های چله و جلوگیری از كجی كنارههاست عمل می كند.
مزایا یا محاسن چلهكشی فارسی
به دلیل داشتن چوب كوجی از گلیم بافی به روش كرباس استفاده نموده و دارای استحكام بیشتری می باشد. و تا حدودی كجی فرش جلوگیری می شود. در ضمن چون چله كشی یكطرفه می باشد میتوان به راحتی پشت فرش را مشاهده نمود و تنظیم چله ها روی دار از ثبات بیشتری برخوردار است و چون اضافه چله ها روی سردار گره می خورد می توان قالی به طور دلخواه بدون توجه به طول دار را بافت.
معایب چله کشی فارسی
یكی از معایب عمده این روش (پائین كشی مشكل روش فارسی بافت) است كه در صورت عدم دقت و مهارت احتمال سوراخ شدن و پارگی می باشد و در ضمن به علت ثابت نبودن محل نشستن بافنده تسلط بافنده روی دار كمتر است.
چلهكشی تلفیقی
مجموع مزایای چلهكشی فارسی و تركی را تلفیقی می گویند.
مزایا چله کشی تلفیقی
- ثبات تنظیم چلهها بر روی سردار.
- وجود چوب كوجی و تفكیك و تنظیم بیشتر چلهها و كاهش احتمالی كجی قالی.
- گلیم بافی كرباس به علتوجودچوبكوجی.
- امكان بافت قالی با طول زیاد
- انجامشیرازه پیچی متصل
- چلهكشی آسان
- پائین كشی آسان
- بافت تمیز
- تسلط بافنده
معایب چله کشی تلفیقی
- عدم تسلط بافنده با قالی
- دشوار بودن پائین كشی
- احتمال وجود سوراخ شدگیدرحینبیرونآوردن میخهاهنگامپائینكشیفرش روی تسمه چرمی كوبیده شدهاند
- سست بودن گلیم بافی اول فرش (سوف)
- امكان چرخش تارها روی نورد بالا و پائین.
- امكانوجودكجی قالی بهعلت عدم وجودنیرگی
- شیراز پیچی منفصل
در این روش به علت استفاده از لولهها ، از چرخش چلهها روی سردار و زیردار جلوگیری می شود و به علت استفاده از چوب كجو،
احتمال وجود كجی نیز كاهش می یابد. در این روش هنگام بافت از شیرازه پیچی متصل استفاده می شود و به علت محاسن گره
تركی نسبت به فارسی از این نوع گره استفاده می شود.
تشخیص مناسب بودن چله با رجشمار
برای اینکه مشخص شود که تار یاچله با رجشمار ما یکی است، چله یا تار را ۲۰ دور به دور یک خودکار می پیچانیم طوریکه چله ها درکنار هم محکم ویک دست باشند. آنرا اندازه می گیریم.
مثلا اندازه آن ۲ سانتی متر است. میگوییم، ۲۰ تار معادل ۱۰ گره است واندازه آن ۲ سانتی متر حال در۷ سانتی متر م چند گره داریم:
۲۰ تار ۱۰ گره = ۲ سانتی متر
۷ سانتی متر (۷) ضربدر ۱۰ = ۷۰ (تقسیم بر) ۲ = ۳۵ گره
پس رجشمار قالی ما باید ۳۵ وتعداد چله ها باید ۷۰ چله یا تار در۷ سانتی متر باشد.
روش محاسبه تعداد تارهای مورد نیاز برای چله کشی
تعدادچله های لازم برای نقشه سراسری
تعداد خانه های بزرگ شطرنجی در عرض ضربدر 10 ضربدر 2 به اضافه 8 مساوی است با تعداد تارهای لازم
تعداد چلههای لازم برای نقشه یک دوم و یک چهارم
تعداد خانه های بزرگ شطرنجی در عرض ضربدر 10 ضربدر2 ضربدر 2 به اضافه 9 مساویست با تعداد تارهای لازم.
تعداد چلههای لازم برای نقشه واگیره یا تكراری
تعداد خانه های بزرگ واگیره ضربدر تعداد دفعات تكرار واگیره ضربدر10 ضربدر2 به اضافه تعداد خانههای حاشیه ضربدر10 ضربدر2
به اضافه 8 = تعداد تارهای لازم.
برای بدست اوردن تعداد گره در هر کدام یکی از دو ها را حذف میکنیم.