گره ای که آبرو از فرش ایرانی می برد

بی گره بافی نوعی از بافت فرش و پدیده ‌ای نوظهور در صنعت فرش است که فروش محصول این نوع بافت، لطمه زدن به حیثیت فرش دست باف اصیل ایرانی است.

هرچند «بی گره بافی» یا استفاده از نوعی دستگاه در تولید فرش بسیار محدود گزارش شده اما صنعتگران و قالی بافانی که دوام و قوام کسب و کار خود را وابسته به آوازه فرش ایرانی در جهان می‌دانند، از بروز این نوع تقلب اظهار نگرانی می‌کنند.گره همان پرزی است که آن را حول محور چله های زیر و رو در فرش بافی می‌زنند، در واقع با کنار هم قرار دادن گره‌ها، نقش و طرح فرش نمایان می‌شود، میزان تراکم گره ها و ظرافت آن ها نشانگر کیفیت فرش و همچنین مرغوبیت آن است، به نوعی می‌توان گفت هر چه تعداد گره‌ها بیشتر باشد، کیفیت فرش نیز بهتر خواهد بود، بنابراین نوع و تعداد گره دو ویژگی مهم فرش است.

«بی گره بافی» یا «ربات بافی» (استفاده از دستگاه) را هم می‌توان نوعی از بافت فرش اما با کیفیت کمتر نسبت به فرش دست باف اصیل دانست و نمی‌توان آن را به طور مطلق تقلب اعلام کرد، ولی زمانی می‌توان استفاده از این روش ها را تقلب در عرضه فرش دست باف دانست که فرش بافته شده با این روش در قالب فرش دست باف اصیل ایرانی فروخته شود.هرچند بروز مواردی مانند بی گره بافی و ربات بافی در تولید فرش و فروختن آن به جای فرش دست باف اصیل، بسیار محدود است اما وجود همین میزان کم نیز آبروی ملی را خدشه دار می‌کند و باید برخورد قاطعانه با کسانی که به چنین اعمالی مبادرت می‌ورزند، انجام شود.

فرد صنعتگری که کارگاه قالی بافی در خراسان رضوی دارد و خواست نامش اعلام نشود گفت: یکی از انواع تقلب ها در فرش دست باف، تولید فرش بی گره است به نحوی که گره‌های فرش را کم می‌کنند تا سرعت بیشتری به بافت بدهند.

او افزود: در شرایط عادی برای بافتن فرش، قالیباف می‌تواند حداکثر هشت هزار تا ۱۰ هزار گره در روز بزند اما زمانی که تقلب «بی گره بافی» رخ می‌دهد، فرد در طول یک روز می‌تواند ۲۰ هزار تا ۲۲ هزار گره بر فرش بزند و سرعت تولید خود را افزایش دهد.

این هنرمند قالیباف ادامه داد: در فرش بی گره سپوت کامل صورت نمی‌گیرد، (سپوت یکی از علل اصلی استحکام بافت قالی است و فرش در هیچ شرایطی از هم نمی‌پاشد)، اما در فرش بی گره، از آن جا که روی «پود» بافته شده، سپوت ندارد . به مرور زمان کیفیت خود را از دست می‌دهد.

این دست‌اندرکار صنعت فرش در باره نوع دیگر تقلب در بافت فرش با عنوان «ربات بافی» بیان کرد: این ربات دستگاه دست ساز به نسبت کوچکی است که از سوی فردی در غرب کشور ساخته شده و به استان ما نیز آمده است، این دستگاه فناوری خاصی ندارد و با سرهم بندی تعدادی قطعه شکل گرفته و سرعت بافت فرش را افزایش می‌دهد.

او تصریح کرد: در روش استفاده از دستگاه که به صورت «جفتی بافی» است، دو چله از رو و دو چله از پشت بافته می‌شود، در حالی که باید هنگام قالی بافی یک چله از رو و یک چله از پشت بافته شود، جفتی بافی به تولید فرش سرعت می دهد، هزینه های تولید را به نصف کاهش می‌دهد اما در مقابل از کیفیت فرش می‌کاهد.این صنعتگر معتقد است باید جلوی بروز این نوع تقلب ها در بافت فرش گرفته شود زیرا به کسب و کار بسیاری از کسانی که محصول با کیفیت با شناسه فرش اصیل ایرانی، عرضه و محصول خود را به اقصی نقاط دنیا صادر می‌کنند، لطمه می‌زند.

تقلب از کجا نشأت می‌گیرد؟

مهدی کلالی رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: افرادی که به انجام برخی تقلب ها در نوع بافت و عرضه محصول خود با کیفیت نامطلوب  به عنوان فرش دست باف در استان مبادرت می‌ورزند، از تعداد انگشتان یک دست کمتر است.

او افزود: به طور معمول با نگاه کردن به پشت یک فرش و نوع بافت آن می‌توان فرش دست باف را شناسایی کرد اما در برخی موارد فرش با دستگاهی بافته می‌شود که به آن «ربات بافی» می‌گویند و این نوع فرش با دستگاه آن چنان با مهارت بافته می‌شود که نمی‌توان صرفا با نگاه کردن به پشت فرش، این موضوع مهم را تشخیص داد.

این مقام مسئول به تشریح دلایل بروز تقلب در تولید فرش پرداخت و ادامه داد: تولید فرش دست باف زمان بر است و افزایش نرخ تورم نیز در مدت زمان تولید فرش باعث می‌شود قیمت مواد اولیه روند صعودی داشته باشد و این مسئله هزینه تمام شده تولید فرش با مواد و ابزار اصلی و رعایت اصول در بافت را افزایش می دهد.

کلالی بیان کرد : به تناسب افزایش هزینه‌های تولید در زمان قالی بافی، نمی‌توان قیمت فرش را چندان افزایش داد زیرا بازار کشش این قیمت را ندارد و فرش به فروش نمی‌رسد.

او تصریح کرد: وجود هزینه‌های بسیار جانبی و زمان بر بودن تولید باعث می‌شود بافنده با زدن گره کمتر یا استفاده از دستگاه، هزینه ها و زمان تولید را کاهش دهد و فرش با کیفیت نامطلوب را به جای فرش اصلی و باکیفیت مطلوب به فروش برساند که آن را تقلب می‌دانیم.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی تأکید کرد: البته نمی‌توان کاهش گره یا بافتن با دستگاه را تقلب در تولید دانست، بلکه این نوع شیوه‌ها نیز نوعی بافت به شمار می‌روند و زمانی می‌توان آن را تقلب دانست که محصول تولیدی این روش به عنوان فرش باکیفیت اصلی به فروش برسد.

کلالی اظهار کرد: تاکنون سه یا چهار مورد از تولیدات فرش دست باف در خراسان رضوی شناسنامه دار شده و با عنوان برند ثبت شده در بازار عرضه می‌شوند که این تعداد در برابر تنوع زیاد تولیدات فرش در استان ناچیز است.

او افزود: در صورتی که محصولات تولیدی فرش شناسنامه دار و تعداد گره، نوع پشم و رنگ استفاده شده در آن تعیین و براساس این مولفه‌ها، قیمت‌گذاری شود، در آن زمان می‌توان همه نوع فرش با هر کیفیت و نوع تولیدی را با ارزش‌گذاری واقعی در بازار عرضه کرد و همزمان با آن نظارت واقعی توسط متولیان امر روی آن انجام داد تا فرش کم کیفیت به جای فرش باکیفیت مطلوب و اصیل ایرانی فروخته نشود.

لزوم تشدید نظارت ها بر تولید فرش

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: فرش ایران همچنان در جهان یکه تاز است و هیچ کشوری نتوانسته فرشی با کیفیت فرش ایرانی تولید کند و اگر تحریم‌ها نبود فرش ایران بازار دنیا را تصاحب کرده بود.

کلالی با اشاره به وجود ۴۶۰  کارگاه متمرکز و غیرمتمرکز فرش بافی و حدود ۹۰ هزار بافنده در خراسان رضوی بیان کرد: این که گفته شود در فرش دست باف خراسان رضوی که از نظر تنوع در سبک و تعداد بافندگان در کشور سرآمد است، تقلب وجود دارد، فقط بازی کردن با آبروی فرش استان است.

او تصریح کرد: با توجه به ویژگی‌های فرش ایران، لازم است مسئولان نظارتی و متولیان امر مانع از تولید فرش هایی با عنوان «بی گره» یا «ربات بافی» و عرضه آن ها در بازار با عنوان فرش دست باف اصیل ایرانی شوند.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی تأکید کرد: در وهله نخست وظیفه اتحادیه تولیدکنندگان فرش دست باف است که با انجام کار کارشناسی و نظارت دقیق بر تولیدات فرش، موارد تقلب را شناسایی و از گسترش آن جلوگیری کند.

هادی مخملی رئیس اتحادیه صنف فرش دست باف مشهد نیز گفت: بازار فرش در چند سال اخیر دچار رکود شدید شده و این موضوع به بروز برخی تقلب ها در تولید فرش دست باف دامن زد که خراسان رضوی از آن بی نصیب نماند.

او افزود: پیشتر «بی گره بافی» در فرش های فاخر و اعلاء رخ می‌داد اما به تازگی به فرش های معمولی و مورد مصرف خانگی نیز رسیده است و تشخیص این نوع تقلب برای خریداران فرش مشکل است.

این مقام مسئول با بیان این که اتحادیه صنف فرش دست باف مشهد به شدت به دنبال مقابله با بروز تقلب در تولید است، ادامه داد: وظیفه ذاتی این اتحادیه نظارت بر کیفیت بافت است و از آن جا که خراسان رضوی به ویژه مشهد در تولید فرش های فاخر دست باف شهرت جهانی دارد و استانی سفارش پذیر در زمینه طرح ها و بافت های فرش است، گسترش چنین تقلبی در بافت آبروی این منطقه را خواهد برد.

مخملی بیان کرد: به دنبال ایجاد تنوع و مزیت رقابتی در همه سطوح از طرح و بافت فرش دست باف هستیم و با هر تقلبی در این زمینه برخورد می‌کنیم، به تازگی نیز بروز چنین تقلبی در یکی از تولیدات گزارش شده بود که از گسترش آن جلوگیری شد، یک کارگاه نیز در این زمینه شناسایی و گزارش قضایی برای آن تهیه شد که در اسرع وقت پلمب می‌شود.

او تصریح کرد: همچنین به گمرکات خراسان رضوی نیز اعلام و کارشناس مربوط در این مکان مستقر شده است تا از صادرات فرش های «بی گره» و بی کیفیت جلوگیری شود.

رئیس اتحادیه صنف فرش دست باف مشهد گفت: طبق تبصره 4 ماده ۵۹ قانون نظام صنفی، هر نوع ایجاد اخلال در رقابت و بروز تقلب، غیرقانونی است، همچنین براساس آیین نامه مربوط به هنرمندان صنایع دستی، با هر نوع تقلب در فرش دست باف برخورد می‌شود.